نوروفیدبک چیست؟
نوروفیدبک یک نوع از انواع بیوفیدبک است. وقتی که از بیوفیدبک به منظور تغییر در عملکرد مغز از طریق امواج مغزی استفاده می شود به آن EEG بیوفیدبک و یا نوروفیدبک گفته می شود. نوروفیدبک یکی از ابزارهای جدید در علم روانپزشکی است که بعنوان درمان مکمل در طیفی از اختلال های روانپزشکی مورد استفاده قرار می گیرد. زمانی که شما علاقه مند هستید تغییری را در عملکرد مغزی خود ایجاد نمایید بهترین انتخاب استفاده از نوروفیدبک می باشد. با گسترش دانش نوروساینس و افزایش اطلاعات ما از عملکرد مغز بواسطه روش های تصویربرداری عصبی ما بدین آگاهی دست پیدا کرده ایم که با تغییر عملکرد کدام نواحی مغز می توانیم سبب بهبودی در یک اختلال و یا افزایش و ارتقاء یک عملکرد در فرد باشیم. نوروفیدبک با نشان دادن وضعیت کنونی مغزتان و ارائه روشی مناسب برای تغییر در عملکرد مغز ابزار درمانی مناسب به شمار می آید.
تولد و شروع به کار نوروفیدبک به سال ۱۹۵۸ بر می گردد، جویی کامیا ، روانشناس ، استاد دانشگاه شیکاگو برای اولین بار توانست به فردی آموزش بدهد تا امواج مغزی خود را کنترل نماید. کامیا در آزمایش خود یک الکترود در پشت سر در نیمکره چپ نصب کرد و از آزمودنی خواست تا حدس بزند که چه زمانی باند فرکانسی آلفا در مغز وی غالب است. کامیا در زمانی که آزمودنی درست و یا اشتباه حدس می زد به وی اطلاع می داد. در روز دوم آزمودنی در ۶۵ درصد از موارد و در روز چهارم در ۱۰۰ درصد موارد توانست حضور باند فرکانسی آلفا را درست تشخیص بدهد. در آزمایش دومی که توسط کامیا صورت گرفت از آزمودنی خواست در زمانی که وی می خواهد از ورود به حالت آلفا جلوگیری کند و یا وارد این مرحله شود. نتایج آزمایش او نشان داد که مردم قادر هستند امواج مغزی خود را کنترل کنند و در مسیری که علاقمند هستند آنرا هدایت نمایند.
در سال ۱۹۶۵ باری استرمن روانشناس و محقق خواب شروع به پژوهشی بر روی امواج مغزی در گربه ها کرد. استرمن به ۳۰ گربه آموزش داد تا برای دریافت غذا اهرمی را فشار بدهند در مرحله بعدی از آزمایش وی یک صدا را اضافه کرد. گربه ها بایستی منتظر می ماندند تا صدا متوقف شود و بعد اهرم را فشار دهند. بعد از اضافه کردن این متغیر گربه ها وارد یک حالت منحصر بفرد شدند. در این مرحله آنها تا پایان متوقف شدن صدا بی نهایت هشیار و گوش به زنگ بودند درست مانند زمانی که در طبیعت می خواهد شکار کنند. در این حالت باند فرکانسی بتا پایین و یا ریتم حسی حرکتی در مغز گربه ها فعال بود. در طی ۱۲ ماه استرمن و همکارانش توانستند به گربه ها آموزش بدهند تا این باند فرکانسی را افزایش و یا کاهش دهند.
توانمند ترین افراد در زمینه کنترل بدن، یوگی ها و مرتاض های هندی هستند، حتماً تا کنون داستان هایی زیادی در رابطه با قدرت آنها در مورد کنترل علائم حیاتی بدن خود شنیده اید. در سال ۱۹۶۹ المر و آلیس گرین با استفاده از بیوفیدبک به مطالعه یک یوگی شرقی پرداختند. آنها دریافتند برخلاف آنچه که تا کنون پنداشته می شد یک فرآیند کاملاً غیر ارادی مانند امواج مغزی ، ضربان قلب، درجه حرارت بدن را می توان کنترل کرد و کاهش یا افزایش داد. سوامی راما یوگی بود که در این مطالعه شرکت کرده بود وقتی که او ذهنش را آرام می کرد باند فرکانسی تتا افزایش پیدا می کرد. او گفت: زمانی که من بر روی چیزی تمرکز نمی کنم آلفا افزایش می یابد. نوروفیدبک از ۱۹۸۰ تا کنون سیر تکاملی خود را داشته است و در حال حاضر نوروفیدبک در اقصی نقاط دنیا در کلینیک ها توسط روانشناسان، نورولوژیست ها و روانپزشکان استفاده می شود.
نوروفیدبک چگونه عمل می کند؟
نوروفیدبک ابزاری است که فعالیت عصبی مغز را اندازه گیری می کند و فرد را در همان لحظه از طریق بازخورد دیداری یا شنیداری از فعالیت عصبی مغز خود مطلع می سازد. این فرآیند باعث تسهیل خودتنظیمی مکانسیم های عصبی زیربنای یک رفتار خاص و یا یک پاتولوژی می شود. در حال حاضر پیشرفت های چشم گیری در این حوزه صورت گرفته است. تلفیق نوروفیدبک با fMRI باعث شده است که دقت مکانی این روش افزایش پیدا کند.
چه اختلال هایی توسط نوروفیدبک بهبود می یابند؟
نوروفیدبک یک روش درمانی مکمل برای درمان های دارویی و روانشناختی محسوب می گردد. این روش در درمان اختلال های نظیر ADHD، جلوگیری از عود در سوء مصرف مواد، اختلال های اضطرابی نظیر اختلال استرس پس از سانحه مفید است. نکته ای که مراجعین محترم بایستی بدان توجه کنند این است که این درمان در کنار درمان های دیگر در اختلال های فوق موثر است و به تنهایی نمی تواند اثرگذار باشد.
درمان بیش فعالی نقص توجه (ADHD) با نوروفیدبک
نتایج فراتحلیلی که در سال ۲۰۱۴ در ژورنال frontiers in Human Neuroscience منتشر شد نشان داد نوروفیدبک درمان مناسبی برای کاهش علائم بی توجهی اختلال ADHD است. فراتحلیلی دیگر نشان داد نوروفیدبک اثر قابل توجهی بر روی بی توجهی و تکانشگری دارد و دارای اثری متوسط بر روی بیش فعالی است. نتایج پژوهش ها نشان می دهد که نوروفیدبک دارای اثر قطعی بر روی بی توجهی است اما در مورد اثرات نوروفیدبک بر روی علائم بیش فعالی و تکانشگری قطعیتی وجود ندارد.
درمان اعتیاد یا سوء مصرف مواد با نوروفیدبک
اثرات نوروفیدبک در درمان اختلال های سوء مصرف موارد نیز قابل توجه است. سکادزه و همکارانش (۲۰۰۸) بعد از بررسی مطالعاتی که به بررسی اثربخشی نوروفیدبک در اختلال سوء مصرف مواد پرداخته اند به این نتیجه رسیدند که نوروفیدبک می تواند بعنوان یک درمان مکمل در درمان اختلال سوء مصرف موارد بشمار آید.
درمان اضطراب با نوروفیدبک
یکی از نواحی که در مغز بیماران مبتلا به اختلال های اضطرابی دچار پّرکاری می شود نواحی پس سری مغز می باشد. در نواحی پس سری عمدتاً امواج آهسته در زمان استراحت افزایش می یابند و در زمانی که ما چشمان مان را می بندیم به حداکثر می رسند. حضور غالب امواج آهسته نشان دهنده کاهش عملکرد در این نواحی می باشد. در بیماران مبتلا به اختلال های اضطرابی این ناحیه از مغز عملکردش افزایش می یابد بخصوص در سینگولیت خلفی ما با افزایش امواج بتا نسبت به نواحی پیشانی سر مواجه هستیم. پروتکل آلفا تتا نوروفیدبک با هدف قرار دادن این مشکل بیماران اضطرابی سعی می کند فعالیت زیاد را به حداقل برساند و از این رو باعث می شود علائم مرتبط با بیماری وی نیز به حداقل برسد.
اخیرا رویکردی جدید در درمان بیماران اضطرابی به خصوص افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه اضافه شده است. در این بیماران بصورت همزمان عملکرد مغز و قلب هدف قرار داده می شود. بیشتر بیماران اضطرابی علی رغم مشکل در فعالیت برخی از نواحی مغز، دارای پّرکاری در سیستم اعصاب خودمختار خود نیز هستند. این بیماران دارای علائمی نظیر تپش قلب، تنفس سریع، انقباض عضلانی و تعریق هستند ، زمانی که ما از تلفیق نوروفیدبک با بیوفیدبک تغییرپذیری ضربان قلب استفاده می کنیم اثر بخشی بیشتری را در این بیماران مشاهده می نماییم.
درمان اختلال یادگیری (LD) با نوروفیدبک
در اختلال ناتوانی یادگیری برخی از نواحی مغزی بصورت هماهنگ با همدیگر فعالیت نمی کنند و این باعث می شود که بچه ها در برخی از فعالیت های شناختی خود دچار مشکل شوند. تصور کنید زمانی که شما دست خود را برای برداشتن یک شیء حرکت می دهید عملاً چندین ناحیه از مغز بایستی در کمترین زمان ممکن با همدیگر همکاری داشته باشند این امر برای فعالیت های شناختی نظیر حافظه، عملکرد اجرایی و توجه و تمرکز نیز مصداق دارد. بچه هایی که مشکل ناتوانی یادگیری دارند عملاً در خواندن ، نوشتن و عملکرد ریاضی دچار اختلال هستند.
زمانی که ما متنی را مطالعه می کنیم، توسط قشر دیداری که در لوب پس سری سر ما می باشد کلمات و حروف ادراک می شود. همچنین فرد باید صداهایی که با این نمادها مرتبط هستند را ادراک نماید که این فعالیت با بخش های میانی لوب گیجگاهی که محل قشر شنیداری ما هستند مرتبط می باشد در قدم بعدی فرد نواحی مرتبط با حرکت چشم را با نواحی زبانی در قشر پیشانی مغز هماهنگ کند برای اینکه بتوانیم درمان مناسبی برای این کودکان داشته باشیم بایستی نواحی که دارای ارتباطات کمتر هستند را شناسایی کنیم و در قدم بعد از طریق نوروفیدبک دوکاناله و یا بیشتر سعی کنیم این ارتباطات دچار مشکل در این نواحی را بهنجار کنیم.
عوارض نوروفیدبک
همیشه وقتی ما درمانی را می خواهیم شروع کنیم نگران عوارض جانبی آن هستیم. عملاً برخی از درمان ها دارای عوارض جانبی جبران ناپذیر و یا غیرقابل تحمل هستند و این نگرانی را برای ما تشدید می کند. درمان هایی که دارای عوارض جانبی خطرناک هستند عملاً تهاجمی هستند. یعنی بخش از بدن در طی عمل جراحی تحت تاثیر قرار می گیرد و یا دارویی شیمیایی با خطرات بالقوه فرد مصرف می کند. در نوروفیدبک و بیوفدیبک ما با هیچ یک از این موارد مواجه نیستم. دستگاهی که به بدن ما وصل می شود هیچ اشعه و یا سیگنالی را وارد بدن نمی کند. این دستگاه صرفاً سیگنال های زیستی ما را ثبت می کند و برای اینکه ما بتوانیم آنها را با اراده خود تحت تاثیر قرار دهیم در مانیتور به ما نشان می دهد. سنسورهایی که نیز بدن و یا سر فرد در نورفیدبک با بیوفیدبک نصب می شوند بصورت بالقوه هیچ مشکلی برای فرد بوجود نمی آوررند.
نوروفیدبک
در اوایل سال ۱۳۹۰ از این درمان برای کاهش علائم اضطراب بیماران مبتلا به اختلال های اضطرابی استفاده کردیم. در حال حاضر دو کلینیک تحصیلی و کلینیک اضطراب از این درمان استفاده می کنند. مراجعین بعد از کمیسیون تشخیص در صورتی که تشخیص اختلال یادگیری، ADHD و یا اختلال اضطرابی را دریافت کنند کاندیدای دریافت نوروفیدبک هستند. شواهد پژوهشی و درمانی زیادی وجود دارد که حاکی از موثر بودن نورفیدبک بر علائم بی توجهی در مراجعین ADHD است. نوروفیدبک در درمان مراجعین مبتلا به اختلال یادگیری نیز موثر است و شواهد پژوهشی نشان دهنده اثر آن بر افراد مبتلا به نارساخوانی است.
قبل از اینکه مراجع جلسه درمان نوروفیدبک را شروع کند ابتدا یک نقشه مغزی (qEEG) از وی ثبت گرفته می شود و بر اساس آن پروتکل درمان نوروفیدبک مشخص می شود. نقشه مغزی کاربرد دیگری نیز در درمان مراجع دارد، از طریق مقایسه نقشه مغزی پایان درمان با شروع درمان می توان تشخیص داد که چه میزان مراجع بهبودی داشته است. بعد از مشخص شدن پروتکل درمان بر اساس نقشه مغزی مراجع درمان نوروفیدبک را شروع خواهد کرد.
فرآیند اجرای نوروفیدبک به این صورت است که ابتدا درمانگر بعد از تمیز کردن ناحیه چسباندن سنسورها بر روی پوست سر و لاله گوش، در آغاز هر جلسه درمانگر برای مشخص کردن آستانه ها از مراجع خط پایه می گیرد و فرآیند آموزش را شروع می کند. در جلسه نوروفیدبک مراجع آموزش می بیند که یک باند فرکانسی را تقویت و یک یا دو باند فرکانسی را کاهش دهد. برای مثال یک فرد مبتلا به ADHD که دارای باند فرکانسی تتا بالا است در حین جلسه آموزش می بیند که باند فرکانسی را تتا کاهش دهد و باند فرکانسی بتا را که در مغز به میزان کمتری حضور دارد را افزایش دهد. این یک فرآیند فوق العاده است چرا که مراجع آموزش می بیند تا خودش تغییرات را اعمال نماید.
چرا بیمارستان دل آرام؟
کلینیک آتیه در استفاده از نوروفیدبک در درمان و ارتقاء عملکرد در ایران پیشگام بوده است. بیمارستان دل آرام اولین مرکزی است که از نوروفیدبک برای ارتقاء عملکرد ورزشکاران استفاده کرده است. اخیرآً بیمارستان ما ما در همکاری با شرکت Neurocare آلمان یکی از انواع جدید نوروفیدبک تحت عنوان SCP نوروفیدبک (پتانسیل های قشری آهسته) را برای مراجعین مورد استفاده قرار داده است.
SCP ها تغیرات وابسته به رویداد در EEG هستند که بازتابی از آمادگی حرکتی و شناختی می باشند. پتانسیل های قشری آهسته در فعالیت الکتریکی قشری از چند صد میلی ثانیه تا چند ثانیه دوام می یابند. SCP ها ممکن است بصورت خارجی ویا توسط خود فرد آغاز شده باشند. مطالعات مختلف نشان داده اند که بعد از نوروفیدبک SCP ،تغییرات قابل توجهی در رفتار، شناخت و شاخص های الکتروفیزیولوژیکی بوجود می آید. در همین راستا بیمارستان دل آرام در همکاری با آزمایشگاه نقشه برداری مغز و دعوت از متخصصین این شرکت از آلمان تا کنون دو دوره کارگاه برای ترویج این رویکرد درمانی جدید در نورفیدبک برگزار کرده است.