قرص پروپرانولول؛ کاربردها، عوارض و نحوه مصرف
پروپرانولول (propranolol) یک داروی رایج از گروه بتابلاکرها است که برای کنترل برخی مشکلات قلبی و عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو تأثیر مستقیمی بر کاهش ضربان قلب و کنترل فشار خون دارد و برای شرایطی همچون فشار خون بالا، آنژین صدری، آریتمی قلبی، اضطراب، پیشگیری از میگرن و حتی برخی لرزش‌های اساسی کاربرد دارد.
پروپرانولول علاوه بر کنترل مشکلات قلبی، به عنوان یک داروی مؤثر برای کاهش علائم اضطراب (مانند تپش قلب و لرزش) نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی موارد، پزشکان برای پیشگیری از میگرن، درمان فئوکروموسیتوما (یک نوع تومور غده فوق کلیوی) و کنترل لرزش‌های اساسی نیز این دارو را تجویز می‌کنند.
مصرف نادرست پروپرانولول می‌تواند باعث کاهش شدید ضربان قلب، افت فشار خون و حتی عوارض جدی‌تری شود. به همین دلیل، آگاهی از دوز مناسب، روش صحیح مصرف و شناخت عوارض جانبی این دارو اهمیت زیادی دارد. در ادامه به بررسی دقیق‌تر این دارو، نحوه عملکرد، موارد مصرف و عوارض آن خواهیم پرداخت.
قرص پروپرانولول چیست؟
پروپرانولول یک بتابلاکر غیرانتخابی است که با مسدود کردن گیرنده‌های بتا-آدرنرژیک در قلب و عروق، باعث کاهش تأثیر هورمون‌های استرس مانند آدرنالین می‌شود. این دارو با کاهش ضربان قلب، کاهش نیاز اکسیژن عضله قلب و کاهش فشار خون، به بهبود عملکرد سیستم قلبی-عروقی کمک می‌کند.
شکل‌های مختلف دارویی پروپرانولول
این دارو در فرم‌های مختلف از جمله:
- قرص‌های خوراکی (۱۰، ۲۰، ۴۰، ۸۰ و ۱۶۰ میلی‌گرم)
- کپسول‌های طولانی‌اثر
- محلول خوراکی
- آمپول تزریقی (برای استفاده بیمارستانی در شرایط اضطراری)
در دسترس است.
دوزهای رایج و موارد مصرف
دوز مصرفی پروپرانولول بسته به شرایط بیمار متفاوت است:
- کنترل فشار خون بالا: ۴۰ تا ۱۶۰ میلی‌گرم در روز
- درمان آنژین صدری: ۸۰ تا ۳۲۰ میلی‌گرم در روز
- پیشگیری از میگرن: ۸۰ تا ۲۴۰ میلی‌گرم در روز
- کاهش اضطراب و تپش قلب ناشی از استرس: ۱۰ تا ۴۰ میلی‌گرم قبل از موقعیت‌های استرس‌زا
- کنترل آریتمی قلبی: ۱۰ تا ۳۰ میلی‌گرم سه تا چهار بار در روز
تفاوت پروپرانولول با سایر بتابلاکرها
پروپرانولول نسبت به سایر داروهای این دسته مانند آتنولول و متوپرولول، گیرنده‌های بتا-۱ و بتا-۲ را به‌طور هم‌زمان مسدود می‌کند، بنابراین می‌تواند عوارض بیشتری بر سیستم تنفسی داشته باشد و برای بیماران مبتلا به آسم و COPD گزینه مناسبی نیست.
اطلاعات شناسنامه‌ای داروی پروپرانولول
| مشخصه | توضیحات |
|---|---|
| نام دارو | پروپرانولول (Propranolol) |
| نام تجاری | Inderal، Hemangeol، Innopran XL |
| دسته دارویی | بتابلاکر غیرانتخابی |
| شکل دارویی | قرص، کپسول، محلول خوراکی، تزریقی |
| دوزهای رایج | ۱۰، ۲۰، ۴۰، ۶۰، ۸۰ و ۱۶۰ میلی‌گرم |
| نحوه مصرف | خوراکی یا تزریقی (بسته به شرایط بیمار) |
| موارد مصرف | فشار خون بالا، آنژین، میگرن، اضطراب، آریتمی قلبی |
| متابولیسم | کبدی (عمدتاً توسط آنزیم CYP1A2) |
| نیمه عمر دارو | ۳ تا ۶ ساعت (در فرم‌های کوتاه اثر) |
| دفع دارو | عمدتاً از طریق کلیه‌ها |
| رده بارداری | C (در بارداری با احتیاط مصرف شود) |
| تداخلات دارویی | انسولین، داروهای ضدافسردگی، وارفارین، دیلتیازم |
| موارد منع مصرف | آسم، نارسایی قلبی شدید، برادی‌کاردی، شوک کاردیوژنیک |
موارد مصرف پروپرانولول
پروپرانولول به عنوان یک داروی بتابلاکر غیرانتخابی در درمان و کنترل طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها و شرایط پزشکی استفاده می‌شود. برخی از مهم‌ترین موارد مصرف آن عبارتند از:
- کنترل فشار خون بالا: کاهش ضربان قلب و فشار خون.
- پیشگیری و درمان آنژین صدری: کاهش نیاز قلب به اکسیژن و پیشگیری از حملات آنژین.
- درمان آریتمی‌های قلبی: کنترل تاکی‌کاردی و فیبریلاسیون دهلیزی.
- پیشگیری از میگرن: کاهش تحریک‌پذیری عروق مغزی.
- کاهش علائم اضطراب: کاهش تپش قلب و لرزش دست.
- کنترل علائم پرکاری تیروئید: کاهش تپش قلب و تعریق.
- پیشگیری از خونریزی در واریس مری: کاهش فشار خون در وریدهای مری.
- درمان فئوکروموسیتوما: کنترل فشار خون در کنار آلفابلاکرها.
- کاهش علائم ترک الکل: کاهش اضطراب و افزایش ضربان قلب.
نحوه مصرف پروپرانولول
مقدار مصرف پروپرانولول بسته به نوع بیماری و شرایط بیمار متفاوت است. برای مشکلات قلبی، فشار خون بالا و اضطراب، دوزهای متفاوتی توسط پزشک تجویز می‌شود. قرص‌های طولانی‌اثر معمولاً روزی یک یا دو بار مصرف می‌شوند، در حالی که انواع معمولی ممکن است چندین بار در روز نیاز به مصرف داشته باشند. مهم است که دارو را هر روز در ساعت مشخصی مصرف کنید تا اثر آن پایدار بماند. این دارو را می‌توان با یا بدون غذا مصرف کرد، اما مصرف آن در شرایط یکسان (همیشه قبل یا بعد از غذا) توصیه می‌شود.
قبل از مصرف، بهتر است نبض و فشار خون خود را اندازه‌گیری کنید. در صورتی که نبض کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه یا فشار سیستولی (عدد بالایی) کمتر از ۸۰ میلی‌متر جیوه باشد، لازم است پیش از مصرف با پزشک مشورت کنید. پروپرانولول را نباید بیشتر از مقدار تجویز شده مصرف کرد. اگر یک نوبت مصرف را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. با این حال، اگر کمتر از ۸ ساعت تا نوبت بعدی باقی مانده است، نوبت فراموش شده را رها کرده و طبق برنامه منظم دارویی خود ادامه دهید. در صورتی که بیش از یک نوبت در روز پروپرانولول مصرف می‌کنید و زمان زیادی از دوز قبلی گذشته باشد، از مصرف دو برابر دارو خودداری کنید.
دوزهای رایج و نحوه تنظیم آن
دوز شروع معمول برای فشار خون بالا ۴۰ میلی‌گرم دو بار در روز است که ممکن است بر اساس پاسخ بیمار تنظیم شود. در برخی موارد، پزشک دوز را به تدریج افزایش می‌دهد تا به اثر مطلوب برسد. برای پیشگیری از میگرن، دوز اولیه معمولاً ۸۰ میلی‌گرم در روز است که می‌تواند بر اساس نیاز بیمار تغییر کند.
مصرف با غذا یا بدون غذا؟
پروپرانولول را می‌توان با یا بدون غذا مصرف کرد، اما بهتر است همیشه آن را در شرایط مشابه (مثلاً همیشه بعد از غذا) مصرف کنید تا جذب آن در بدن به‌طور یکنواخت انجام شود.
چه مدت طول می‌کشد تا اثر کند؟
پروپرانولول معمولی معمولاً ظرف یک تا دو ساعت اثر خود را نشان می‌دهد، در حالی که نوع طولانی‌اثر آن ممکن است چندین ساعت طول بکشد تا به سطح پایدار در خون برسد. برخی از اثرات مانند کاهش ضربان قلب ممکن است زودتر ظاهر شوند، اما تأثیرات کامل آن بر فشار خون یا اضطراب ممکن است چند روز تا چند هفته طول بکشد.
عوارض جانبی پروپرانولول
پروپرانولول مانند سایر داروهای بتابلاکر ممکن است در برخی از افراد باعث بروز عوارض جانبی شود. شدت و نوع این عوارض بسته به دوز مصرفی و شرایط فردی بیمار متفاوت است.
عوارض دوز بالای مصرف پروپرانولول
پروپرانولول با کاهش ضربان قلب و کاهش میزان اکسیژن رسانی به بدن، فشار خون را کنترل می‌کند. مصرف بیش از حد این دارو می‌تواند منجر به عوارض جدی از جمله تشنج، افت شدید فشار خون، آسیب مغزی و در موارد حاد، حتی از دست دادن هوشیاری شود. در صورت مصرف دوز بالا یا علائم شدید، مراجعه فوری به مراکز درمانی ضروری است.
عوارض جانبی رایج
برخی از افراد ممکن است در ابتدای مصرف دارو، علائم زیر را تجربه کنند که معمولاً با گذشت زمان و سازگاری بدن کاهش می‌یابد:
- تاری دید
- خواب‌آلودگی و خستگی
- سرگیجه و احساس سبکی سر
- مشکلات خواب (بی‌خوابی یا کابوس‌های شبانه)
- اضطراب
- یبوست یا اسهال
- ضعف عضلانی یا درد مفاصل
- کاهش توانایی جنسی
- خشکی چشم و تحریک آن
عوارض جانبی جدی
در برخی موارد، پروپرانولول ممکن است باعث بروز مشکلات جدی‌تری شود که نیاز به توجه فوری پزشکی دارند:
- واکنش‌های آلرژیک: شامل بثورات پوستی، خارش، کهیر، تورم صورت، لب‌ها یا زبان
- مشکلات تنفسی: تنگی نفس یا خس‌خس سینه، به‌ویژه در بیماران مبتلا به آسم
- تغییر در سطح قند خون: افت یا افزایش قند خون، که در بیماران دیابتی می‌تواند خطرناک باشد
- دست‌ها یا پاهای سرد: به دلیل کاهش جریان خون
- پوست خشک و پوسته‌پوسته‌شدن
- هذیان و گیجی
- گرفتگی عضلات یا ضعف شدید
- کاهش بیش از حد ضربان قلب
- تورم پاها یا مچ پاها
- افزایش وزن ناگهانی
- حالت تهوع و استفراغ مداوم
در صورت بروز هر یک از این عوارض، به‌خصوص علائم شدید مانند تنگی نفس، تورم شدید یا ضربان قلب بسیار پایین، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
موارد منع مصرف و هشدارها
افرادی که نباید پروپرانولول مصرف کنند
- بیماران آسمی: ممکن است علائم آسم را تشدید کند. لذا این دارو برای افراد مبتلا به آسم توصیه نمی‌شود.
- افرادی با مشکلات قلبی شدید: این دارو ممکن است برای افرادی که مشکلات شدید قلبی مانند بلوک‌های قلبی یا نارسایی قلبی دارند، مناسب نباشد.
- افرادی که دچار فشار خون پایین هستند: ممکن است فشار خون را کاهش دهد و در افرادی که به فشار خون پایین مبتلا هستند خطرناک باشد.
مصرف در دوران بارداری و شیردهی
- بارداری: ممکن است بر جنین تاثیر منفی بگذارد و در دوران بارداری باید با احتیاط و تحت نظر پزشک مصرف شود.
- شیردهی: پروپرانولول به مقدار کمی در شیر مادر ترشح می‌شود. در دوران شیردهی باید با پزشک در مورد مصرف این دارو مشورت شود.
هشدارها
در صورت بروز علائم زیر، مصرف پروپرانولول باید قطع و با پزشک مشورت شود:
- اشکال در تنفس یا تنگی نفس
- سرد شدن کف دست و پا
- ضربان قلب کمتر از ۶۰ در دقیقه
- سرگیجه یا سیاهی رفتن چشم هنگام بلند شدن از حالت خوابیده به نشسته
- تورم دست‌ها و پاها یا افزایش وزن ناگهانی
- افسردگی، گیجی یا توهم
- درد قفسه سینه، مفاصل یا کمر
- تب، گلودرد، بثورات یا کبودی غیرعادی
هشدار خواب‌آلودگی
پروپرانولول می‌تواند باعث خواب‌آلودگی شود. بنابراین تا زمانی که اثرات دارو را به‌طور کامل نشناخته‌اید، از رانندگی، استفاده از ماشین‌آلات یا انجام فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارند خودداری کنید.
هشدار دیابت
پروپرانولول ممکن است قند خون را کاهش دهد و علائم هیپوگلیسمی (قند خون پایین) مانند تعریق، لرز، و افزایش ضربان قلب را مخفی کند. اگر مبتلا به دیابت هستید، به ویژه اگر داروهای کاهنده قند خون مصرف می‌کنید، باید این دارو را با احتیاط استفاده کنید.
متوقف کردن درمان
مصرف پروپرانولول را بدون مشورت با پزشک متوقف نکنید. توقف ناگهانی دارو ممکن است باعث بروز مشکلاتی نظیر تغییرات در ریتم قلب، فشار خون، درد قفسه سینه، حمله قلبی یا آسم شود.
آلرژی
پروپرانولول می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک شدید شود. علائم آلرژی شامل بثورات پوستی، کهیر، مشکل در تنفس، و تورم در دهان، صورت، لب‌ها، زبان یا گلو است. در صورت بروز این علائم، سریعاً به اورژانس مراجعه کنید.
الکل
الکل می‌تواند سطح پروپرانولول را در بدن افزایش دهد و عوارض جانبی بیشتری ایجاد کند. هنگام مصرف پروپرانولول باید از نوشیدن الکل خودداری کنید.
تداخلات دارویی پروپرانولول
پروپرانولول ممکن است با داروهای مختلفی تداخل داشته باشد که می‌تواند تأثیر آن را تغییر دهد. این داروها شامل مسدودکننده‌های آلفا مانند پرازوسین، هیدروکسید آلومینیوم، کلرپرومازین، و داروهای کاهش‌دهنده فشار خون مانند کلونیدین، هیدرالازین و متیل‌دوپا هستند. همچنین، تداخل با اپی‌نفرین، هالوپریدول، بعضی داروهای قلبی مانند دیگوکسین، دیسوپیرامید، پروپافنون و کینیدین نیز ممکن است رخ دهد. تئوفیلین، هورمون‌های تیروئید مانند لووتیروکسین، وارفارین، سایمتیدین و بعضی داروهای ضد افسردگی مثل فلوکستین، فلووکسامین و پاروکستین نیز از جمله داروهایی هستند که ممکن است با پروپرانولول تداخل داشته باشند.
نحوه قطع مصرف پروپرانولول
چرا نباید پروپرانولول ناگهانی قطع شود؟
قطع ناگهانی پروپرانولول می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی شود، زیرا این دارو به‌طور مستقیم بر روی سیستم قلبی و عروقی تاثیر می‌گذارد. متوقف کردن ناگهانی مصرف پروپرانولول ممکن است موجب تغییرات شدید در فشار خون، ریتم قلب، یا حتی حملات قلبی گردد. همچنین، در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، توقف ناگهانی ممکن است باعث بروز عوارض خطرناکی مانند افزایش ضربان قلب، درد قفسه سینه یا حمله قلبی شود.
کاهش تدریجی دوز برای جلوگیری از عوارض جانبی
برای جلوگیری از عوارض جانبی ناشی از قطع ناگهانی دارو، پزشکان معمولاً دوز پروپرانولول را به‌طور تدریجی کاهش می‌دهند. کاهش تدریجی دوز کمک می‌کند تا بدن به تغییرات در سطح دارو عادت کند و از بروز مشکلاتی مانند افزایش ناگهانی ضربان قلب، فشار خون بالا یا حملات قلبی جلوگیری شود.
این روند باید تحت نظر پزشک انجام شود تا خطرات جانبی به حداقل برسد و بیمار با مشکلات کمتری مواجه شود. پزشک ممکن است از شما بخواهد که به‌طور آهسته دوز دارو را کاهش دهید تا بدن بتواند بدون وارد شدن به شوک، به شرایط جدید عادت کند.
آیا پروپرانولول باعث اعتیاد می‌شود؟
پروپرانولول به‌طور مستقیم باعث اعتیاد نمی‌شود. این دارو جزو دسته بتا بلوکرها است که برای درمان مشکلات قلبی، فشار خون بالا، اضطراب، میگرن و برخی شرایط دیگر استفاده می‌شود. پروپرانولول بر روی سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد و به‌طور معمول هیچ خاصیت اعتیادآوری ندارد.
با این حال، اگر مصرف پروپرانولول به‌طور ناگهانی قطع شود، ممکن است عوارض جانبی جدی ایجاد شود، به‌ویژه برای افرادی که آن را برای مشکلات قلبی یا فشار خون بالا مصرف می‌کنند. این امر می‌تواند باعث بروز علائم اضطراب، افزایش ضربان قلب و فشار خون بالا گردد. به همین دلیل، کاهش دوز باید تحت نظر پزشک و به‌طور تدریجی انجام شود.
در نتیجه، پروپرانولول باعث اعتیاد نمی‌شود، اما قطع ناگهانی آن ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد.
